• Wystawa "Wiek Pary"

    Poznaj, jak zaczęła się rewolucja przemysłowa

Wystawa w przystępny sposób przybliża historię wynalezienia i upowszechnienia silnika parowego – jednej z najważniejszych innowacji w dziejach ludzkości. Nie doszłoby do niej bez rewolucji naukowej, odkrycia energii cieplnej pary oraz twórczego wysiłku wielu rzemieślników i inżynierów. Maszyna parowa zapoczątkowała rewolucję przemysłową i otworzyła drogę do nowej rzeczywistości. Jej wpływ jest odczuwalny do dziś, a doświadczenia tamtej epoki mogą inspirować także w czasach rewolucji cyfrowej.

Wystawa mieści się w maszynowni i nadszybiu szybu Kościuszko – głównym kompleksie wydobywczym dawnej kopalni Ignacy w Rybniku.

Wystawa z unikatowym zabytkiem techniki

Wystawa „Wiek Pary” wpisuje się w autentyczną przemysłową przestrzeń dawnej kopalni. Jej pierwsza część znajduje się w maszynowni szybu Kościuszko, gdzie posadowiona jest ponad stuletnia maszyna wyciągowa o napędzie parowym. To industrialne serce kopalni wciąż tętni życiem.

Na wystawie sucha narracja o czasach Jamesa Watta ustępuje miejsca rzeczywistym demonstracjom działania silnika. Stukot przekładni i tłoków, syk i ciepło pary, a także charakterystyczny zapach oleju cylindrowego przenoszą nas w czasy narodzin rewolucji przemysłowej.

Wystawa o charakterze popularnonaukowym, nawiązująca do koncepcji centrum nauki, składa się z sześciu wzajemnie powiązanych części, które łączą elementy narracyjne z interaktywnymi i multimedialnymi.

W maszynowni szybu Kościuszko, obok zabytkowej parowej maszyny wyciągowej, znajduje się część opisowa, prezentująca na ekranach multimedialnych genezę i osoby związane z uprzemysłowieniem Górnego Śląska, dzieje kopalni Hoym oraz informacje o maszynach parowych, które pracowały w tutejszej kopalni.

Dużym zainteresowaniem cieszy się dialog z pracownikiem śląskiego warsztatu. Dzięki niemu poznamy najważniejsze terminy górniczego i śląskiego języka.

Konstruktorzy i ich parowe wynalazki

W nadszybiu szybu Kościuszko znajduje się dalsza część narracyjna wystawy. Złożona jest z kalendarium „Wieku Pary”, instalacji utrzymanej w steampunkowej stylizacji oraz prezentacji multimedialnych poświęconej najważniejszym wynalazcom i konstruktorom, którzy przyczynili się do powstania i powszechnienia silnika parowego na świecie i Górnym Śląsku.

Heron z Aleksandrii i jego bania

Już w starożytności Heron z Aleksandrii (I w. n.e.) skonstruował aelolipilę, pierwsze urządzenie wykorzystujące energię pary. Była to metalowa kula wypełniona wodą, która po podgrzaniu obracała się pod wpływem wyrzucanej pary. Bania Herona była pierwowzorem turbiny parowej. Choć nie znalazła zastosowania praktycznego, ukazywała potencjał pary jako źródła energii.

Denis Papin i zawór bezpieczeństwa

Francuski fizyk i inżynier (XVII/XVIII w.) wynalazł zawór bezpieczeństwa, który zapobiegał eksplozji kotłów parowych. Podgrzewana woda zwiększała ciśnienie w kotle, a jego wynalazek – klapa bezpieczeństwa – automatycznie otwierała się po przekroczeniu dopuszczalnej wartości, odprowadzając nadmiar pary.

Thomas Newcomen i maszyna atmosferyczna

Angielski wynalazca opracował pierwszy silnik atmosferyczny, używany do wypompowywania wody z kopalń. Wykorzystywał ciśnienie powietrza działające na tłok w cylindrze. Po podgrzaniu woda wytwarzała parę i unosiła tłok, a po skropleniu pary tworzyła się próżnia, powodując jego opadanie. Wynalazek znacząco zwiększył efektywność górnictwa.

James Watt i udoskonalenie maszyny parowej

Szkocki inżynier znacząco poprawił wydajność maszyny Newcomena. Jego wynalazki, m.in. oddzielny kondensator i regulator odśrodkowy, umożliwiły bardziej efektywne działanie i automatyczną kontrolę prędkości maszyny. Dzięki jego innowacjom maszyna parowa stała się powszechnie stosowanym źródłem napędu w przemyśle.

Robert Fulton i statki parowe

Amerykański inżynier w 1807 r. zwodował parowiec „Clermont”, udowadniając, że napęd parowy może być efektywnie wykorzystywany w transporcie wodnym. Dzięki kołom łopatkowym statek poruszał się niezależnie od wiatru i prądów. Fulton stał się pionierem żeglugi parowej, rewolucjonizując handel i komunikację.

Richard Trevithick i lokomotywa wysokociśnieniowa

Jako pierwszy zastosował wysokociśnieniową maszynę parową z cylindrycznym kotłem, odporniejszym na ciśnienie niż wcześniejsze konstrukcje. Stworzył pierwszy pojazd szynowy napędzany parą, lecz nie zyskał uznania z powodu braku infrastruktury. Jego lokomotywy były testowane na torach dla wozów konnych, które nie wytrzymywały ich ciężaru.

George Stephenson i kolej parowa

Brytyjski inżynier, uznawany za „ojca kolei”, skonstruował lokomotywę „Rocket” (1829), wygrywając konkurs na najlepszy pojazd parowy. Działał w czasach, gdy rozwój kolei stał się koniecznością. Skutecznie organizował budowę linii kolejowych, udoskonalał torowiska i przekonał inwestorów, że kolej to przyszłość transportu.

Nicolas-Joseph Cugnot i pierwszy pojazd mechaniczny

Francuski wynalazca stworzył w 1769 r. pierwszy pojazd napędzany silnikiem parowym – ciężki, trójkołowy wóz artyleryjski. Mógł osiągać prędkość ok. 4 km/h, lecz był trudny w manewrowaniu. W 1771 r. jeden z egzemplarzy uderzył w mur, co uznaje się za pierwszą kolizję pojazdu mechanicznego.

August Holtzhausen i maszyny parowe na Śląsku

Inżynier i konstruktor, który na przełomie XVIII i XIX wieku przyczynił się do rozwoju przemysłu maszynowego na Śląsku. W Tarnowskich Górach nadzorował budowę maszyn parowych w kopalni „Fryderyk”. Następnie kierował wydziałem budowy maszyn w Królewskiej Odlewni Żelaza w Gliwicach. Współpracował także z hutą „Mała Panew” w Ozimku, produkującą elementy do maszyn parowych.

Koło wodne

Stanowisko prezentuje działanie jednego z najstarszych mechanizmów napędowych. Zwiedzający mogą porównać efektywność kół wodnych nadsiębiernych i podsiębiernych oraz zobaczyć, jak ten system przyczynił się do rozwoju maszyn parowych w miejscach bez dostępu do bieżącej wody.

Maszyna Newcomena

Ruchomy model ilustruje zasadę działania pierwszej praktycznej maszyny parowej. Dzięki interaktywnej obsłudze zwiedzający mogą sterować jej pracą i zrozumieć, jak skroplona para wodna napędza tłok.

Przekładnie zębate

To stanowisko ukazuje wpływ różnych układów przekładni na przekazywanie mocy. Korzystając z korby, można sprawdzić, jak zmienia się trudność obracania w zależności od rodzaju zastosowanego mechanizmu. Animacje dodatkowo obrazują działanie przekładni planetarnych i liniowych.

Pomiar mocy

Umożliwia obliczenie własnej mocy w różnych jednostkach – koniach mechanicznych, koniach parowych i watach. Podczas pedałowania na rowerku treningowym zwiedzający mogą zobaczyć, jak ich siła wypada na tle maszyn parowych i współczesnych urządzeń elektrycznych.

Demonstrator ciśnienia

Eksperyment pozwala na osobiste odczucie wpływu ciśnienia. Zwiedzający stają na tłokach o różnych średnicach, obserwując zmiany wskazań manometru. Stanowisko uświadamia, jak ogromne jest ciśnienie atmosferyczne i jego znaczenie w funkcjonowaniu maszyn parowych.

Kondensacja pary

Stanowisko wizualizuje efekt kondensacji pary wodnej, ukazując, jak zmienia się jej kolor i struktura. Zwiedzający mogą obserwować, jak nagłe zmiany ciśnienia wpływają na stan skupienia gazu.

Turbina

Dzięki modelowi turbiny zasilanej sprężonym powietrzem można zrozumieć zasadę jej działania i zobaczyć, jak różne ciśnienia wpływają na prędkość obrotową wirnika. Animacje uzupełniają wiedzę, prezentując różne typy turbin i ich zastosowania.

Cykl Carnota

Multimedialna prezentacja przybliża zasadę działania idealnego silnika cieplnego, pokazując wpływ zmian temperatury i rodzaju paliwa na sprawność urządzenia. Interaktywna aplikacja pozwala eksperymentować z różnymi parametrami pracy silnika.

Ta strona używa plików cookie. Korzystając ze strony wyrażasz zgodę na używanie cookie, zgodnie z aktualnymi ustawieniami używanej przeglądarki.